Jak rozpoznać odwodnienie organizmu? Objawy, przyczyny i czynniki ryzyka

Odwodnienie to stan, w którym dochodzi do utraty wody i elektrolitów w stopniu uniemożliwiającym prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Nawet niewielki deficyt płynów może prowadzić do pogorszenia samopoczucia, a w skrajnych przypadkach — zagrażać życiu. Odwodnienie, zwłaszcza w początkowej fazie, nie zawsze daje jednoznaczne objawy, dlatego warto wiedzieć, kto jest na nie szczególnie narażony i w jaki sposób rozpoznać ten stan.

Kto i kiedy jest najbardziej narażony na odwodnienie organizmu?

Odwodnienie występuje wtedy, gdy organizm traci więcej płynów, niż przyjmuje. Może do niego dojść w wyniku nadmiernego pocenia się, gorączki, wymiotów, biegunki, ale także przez niewystarczające spożycie wody. W medycynie wyróżnia się trzy typy odwodnienia: izotoniczne, hipotoniczne i hipertoniczne – w zależności od proporcji utraty wody do elektrolitów. W praktyce najczęściej spotyka się odwodnienie izotoniczne.

Czynnikami zwiększającymi ryzyko odwodnienia są zarówno warunki zewnętrzne, jak i indywidualne cechy organizmu. Na odwodnienie są szczególnie narażone konkretne grupy osób, wśród których wyróżnia się:

• noworodki, niemowlęta i dzieci – ich układ termoregulacji nie jest w pełni rozwinięty, przez co szybciej tracą wodę. Odwodnienie u dzieci może postępować błyskawicznie, szczególnie podczas infekcji z gorączką, biegunką czy wymiotami;
• seniorzy – wraz z wiekiem, u większości osób starszych, dochodzi do zmniejszenia odczuwania pragnienia, a zdolność nerek do zatrzymywania wody ulega obniżeniu. Seniorzy często też przyjmują leki moczopędne, co dodatkowo sprzyja utracie płynów;
• osoby z chorobami przewlekłymi – szczególnie pacjenci diabetologiczni są bardziej narażeni na odwodnienie. Wysokie stężenie glukozy we krwi prowadzi do zwiększonej diurezy, a w efekcie – do utraty wody i elektrolitów;
• osoby pracujące fizycznie – zwłaszcza te, które przebywają na słońcu lub w zamkniętych pomieszczeniach o wysokiej temperaturze, na przykład w kuchniach czy halach przemysłowych. Intensywny wysiłek fizyczny przy upale, bez jednoczesnego uzupełniania płynów, może prowadzić do szybkiego odwodnienia.

Warto dodać, że o profilaktykę odwodnienia powinni dbać także sportowcy – zwłaszcza podczas wyczerpujących treningów. Sportowcy powinni pamiętać nie tylko o uzupełnianiu wody, ale także elektrolitów – szczególnie sodu i potasu, które tracone są wraz z potem. Ich niedobór może prowadzić do zaburzeń pracy mięśni i układu nerwowego. Zarówno podejmowanie działań mających na celu zapobieganie odwodnieniu, jak i wykonywanie regularnych badań (w laboratoriach są dostępne dedykowane pakiety badań dla sportowców np. https://alabsport.pl/pakiety) będzie służyło dalszemu budowaniu lepszej wydolności organizmu, a oprócz tego – osiąganiu kolejnych celów treningowych.

Ogólne objawy odwodnienia – po czym poznać odwodnienie organizmu?

Początkowe objawy odwodnienia są często niespecyficzne i łatwo je przeoczyć. Najczęściej u pacjentów pojawia się silne pragnienie, które stanowi naturalny mechanizm obronny organizmu, informujący, że poziom płynów spadł poniżej normy i należy go uzupełnić. Pragnieniu może towarzyszyć suchość w jamie ustnej, ale również w obrębie błon śluzowych nosa oraz oczu, a także zmęczenie, osłabienie czy pogorszenie samopoczucia. W miarę pogłębiania się stanu odwodnienia pojawiają się kolejne symptomy, takie jak:

• suchość skóry oraz zmniejszenie jej elastyczności – charakterystyczne jest to, że po ściśnięciu skóra wolniej wraca do pierwotnego kształtu;
• zmniejszona ilość oddawanego moczu – obserwuje się również ciemniejszy kolor moczu – odwodnienie sprawia bowiem, że mocz ulega znacznemu zagęszczeniu;
• objawy ze strony układu krążenia, a w tym spadek ciśnienia tętniczego krwi (co może prowadzić do omdleń) czy tachykardia – czyli przyspieszona akcja serca, która jest odpowiedzią organizmu na utratę płynów i próbą utrzymania właściwego przepływu krwi.

Odwodnienie – objawy neurologiczne

Odwodnienie a ból głowy – czy te kwestie są ze sobą powiązane? Zdecydowanie tak – omawiany stan wpływa bowiem na funkcjonowanie układu nerwowego. W przypadku umiarkowanego do ciężkiego odwodnienia mogą wystąpić również zawroty głowy, a przy braku interwencji medycznej często dochodzi do:

• zaburzeń mowy – pod postacią trudności z wypowiadaniem słów lub tak zwanej mowy bełkotliwej;
• nadmiernej senności – osoba odwodniona może być apatyczna i mieć trudności z utrzymaniem uwagi;
• pojawienia się drgawek – rozwijają się one w wyniku zaburzeń elektrolitowych, szczególnie spadku poziomu sodu;
• utraty przytomności – w skrajnych przypadkach może dojść do omdlenia, a nawet śpiączki.

Odwodnienie – objawy psychiczne

Płyny odgrywają kluczową rolę w przewodnictwie nerwowym i utrzymaniu równowagi biochemicznej mózgu. Przy ich obniżonym poziomie dochodzi do zaburzenia tych procesów, co przekłada się często na wystąpienie objawów psychicznych, takich jak:

• zaburzenia koncentracji – trudność w skupieniu się nawet na prostych zadaniach;
• dezorientacja – pacjent może mieć trudność z rozpoznaniem miejsca, czasu czy osób z otoczenia;
• drażliwość i zmiany nastroju – odwodnienie wpływa na układ nerwowy, co może skutkować nerwowością, niepokojem czy impulsywnością;
• zaburzenia pamięci – w szczególności krótkotrwałej;
• zachowania nietypowe – takie jak, przykładowo, ospałość przeplatająca się z nadpobudliwością lub brakiem logicznego myślenia.

Podsumowując, odwodnienie to stan, którego nie należy lekceważyć. Wczesne rozpoznanie objawów i odpowiednia reakcja – zwłaszcza w grupach ryzyka – mogą zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym. Regularne nawadnianie organizmu, dostosowane do indywidualnych potrzeb, a także do wieku, stanu zdrowia i poziomu aktywności fizycznej, to podstawa w profilaktyce odwodnienia.

Źródła:

1. Grabowska, Jak ocenić stan nawodnienia? [w:] alabsport.pl, https://alabsport.pl/blog/stan-nawodnienia/, dostęp: 11.07.2025
2. M. Wiercińska, lek. P. Kudłacz, Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych [w:] Medycyna Praktyczna, 13.03.2024
3. J. Husejko, Diagnostyka, postępowanie i zapobieganie odwodnieniu w populacji geriatrycznej [w:] Medycyna po Dyplomie 09/2023
4. dr hab. n. med. M. Tkaczyk, Algorytm postępowania z dzieckiem odwodnionym [w:] Pediatria po Dyplomie 02/2018
5. Idasiak-Piechocka, Odwodnienie – patofizjologia i klinika [w:] Forum Nefrologiczne 2012, tom 5, nr 1
6. Kretowicz, J. Manitius, Odwodnienie jako przyczynek do rozważań nad chorobą z przegrzania – opis przypadku [w:] Choroby Serca i Naczyń, tom 5, nr 3

Artykuł sponsorowany